مویه
بیان ابیاتی از شاهنامه خود نمونه و شاهدی بر این است . به کار بردن کلمه مویه در شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از مطرح ترین و کاملترین منبع کهن زبان و فارسی ، بیانگر جایگاه این آوا و نغمه جانسوز انسانی و باستانی در ادوار مختلف تاریخی
سرزمین ایران است .
ساز همراهی کننده مویه لُری در شاهنامه ساز زهی «بربط» و ساز همراهی کننده نوحه
«رود» است و مویه کردن علاوه بر زنان دربین دیگر قشرهای جامعه از پیر و جوان گرفته
تا آزاده و زن پارسا نیز رایج و مرسوم بوده است
اما در لُرستان مطابق قانون ایلی این سرزمین ، مردان حق نداشتند در عزاداری عزیزان
از دست رفته اشان به ویژه سوگ و مرگ زنان شیوه و گریه سر دهند و لذا بیشتر مقام ها
و آوای لُری غم انگیز عزاداری در لُرستان با نام «مویه لُری»تعلق به زنان داشته است و
مردان نیز به نوبه خود با زمزمه شعرهای غم انگیز به نوعی دیگر از مویه لُری به نام
«موری» را انجام می دادند .
به عبارتی بهتر نوای «مور و مویه لُری» لُرستان با اینکه فلسفه مشترک سوگواری شان
با دو خصلت خاص زنانه و مردانه خود از هم جدا شده اند :
مویه لُری: مخصوص زنان است و با ویژگی ابراز احساسات گروهی همراه با فریاد و
شیون و گاهی خراشیدن سر و صورت همراه می باشد .
مور : مخصوص مردان بوده و با خصلت لزوم خویشتن داری فردی و عدم بروز احساسات
به طرف نجوی و نوای غم انگیز درونی سوق داده می شود.
مقام ها و آواهای موسیقی سوگواری در لُرستان به این شرح می باشد:
مویه لُری یا مووه: نوای غم انگیز زنان به شکل جمعی است که در مراسم عزاداری موسوم به
پرس و آیین ها ی سوگواری خوانده می شود و خود از نظر مقام و آهنگ به دو
شکل جداگانه می باشد:
1 – مویه لکی : معمولا توسط یک زن به نام و در مقام "سرخونی وش" که رهبری مویه
سرائی زنان را بعهده دارد ، برگزار می شود. شغل و تخصص این زنان مویه سرائی با
شعرهای به زبان لکی در اندوه زن و مرد متوفی است . مویه لکی با مقامی موسیقیائی و
کشش های کوتاه و بلند و اندازه مشخص و با سطح آغازی و پی در پی برگزار می شود که
با همنوائی و صداهای زیر و بم زنانه و کلمات شعری مابین صدا های رگه هائی چنان
غم انگیز را ایجاد می کنند که شنونده را تحت تاثیر آن ناگزیر به همراهی با خواننده و یا
در سکوت اندوهگینی فرو می برد.
2 - مویه لُری : این مویه از نظر هم صدائی زنان مانند لکی است اما در کشش موسیقیائی
و تکیه حرفی و کلامی و صوتی با با یکدیگر متفاوتند. در مویه لُری هر زنی که بیت شعر
غم انگیزی در مرگ عزیزی شروع کند بقیه زنان نیز او را همراهی می کنند و لذا بیت آغازین مویه لُری را « سر مووه» می گویند . برخی از نوحه ها و مویه ها در مرگ و ناکامان دارای ضرب آهنگ مشخص و گفت و شنید توصیفی درباره فوت شده است .
در مویه لُری بقیه زنان حاضر مجلس در پاسخ و تائید غم زن مویه خوان، ناله
"هی وی هی وی مه" سر می دهند .
وزن شعر در مویه لُری هجائی و حالت موسیقیائی آن از نظر آوائی کامل می باشد.
مور: در واقع همان مویه است که با خصیصه های مردانه اش مختص به مردان می باشد .
زنان معمولا مویه سر می دهند و مردان غالبا مور می چرنند .
